Eski adı “Havasor” olup Ermenice “Have-tzor” (Ataların Vadisi) sözcüğünden türetilmiştir.
Osmanlı döneminde de bu ada sahip olan ilçe Cumhuriyet döneminde İsmet İnönü tarafından sularının çokluğuna istinaden Gürpınar olarak değiştirilmiştir.
Van ilinin güneyinde bulunan ilçenin Kürtçe ismi Payîzava’dır.
2020 nüfus sayımı verilerine göre ilçede 34.956 kişi yaşamaktadır.
Devletin yetersiz yatırımlarından dolayı gelişememiş ilçelerden biridir.
Su, elektrik, altyapı, park, kaldırım vb. kentin temel problemleri yerel yönetimler tarafından çözülememiştir.
İlçenin ezici çoğunluğu Kürtlerden oluşmaktadır.
Bu bölgenin sakinlerinin çoğu, Kürtçenin en yaygın konuşulan lehçesi olan Kurmanci’yi konuşmaktadırlar.
İlçenin tarihi yerleri arasında Hoşap Kalesi, Haykaberd Urartu kalesi, Surp Marinos Manastırı, Hamurkesen, Van
yakınlarındaki Zernek kalesi, Dar Meryem Kilisesi, Mağara ve mağara resimleri koyu, Tirishim yaylası, Kaya resimleri parkı ve Menü Kanalı bulunmaktadır.
M.Ö. 9. yüzyılda Urartular döneminden bu yana yerleşim olduğu bilinmektedir.
Urartulardan sonra sıra ile Medler, Persler, Makedonyalılar, Partlar, Sasaniler, Müslüman Araplar egemen olmuş, egemenlik daha sonra Bizanslılara geçmiştir.
Selçuklulardan sonra da sırasıyla İlhanlılar, Celayir Oğulları, Akkoyunlular ve Safeviler egemenliklerini sürdürmüştür.
1936 yılında Kırkgeçit’te (Kasrık) kurulan Gürpınar İlçesi 1954 yılında şimdiki yerleşim yeri olan Kığzı’ya
nakledilmiştir.
Gürpınar İlçesi Van İlinin güneydoğusunda, Havasor ovasında deniz seviyesinden 1740 m. yükseklikte kurulmuştur.
Van merkezine 21 km uzaklıkta olan Gürpınar İlçesinin yüzölçümü 4063 Km2 dir.
Gürpınar adı ilçenin 3 km güneydeki Faki Musa tepesinin altındaki bol ve berrak suyu olan pınardan almaktadır.
Bu kaynak Gürpınar ilçe merkezi ve mahallelerinin, Gevaş’ın, Edremit’in ve Van il merkezinin içme suyu gereksinimini karşılamaktadır.
Büyüklüğü 190 km2 olan Havasor (Xavesor) ovası doğusundaki Zernek Boğazı ile 180 km2 büyüklüğündeki Güzelsu ovasından ayrılır.
Her iki ova da sulak ve verimlidir. Boğazda kurulan Zernek Barajı 1991 yılında inşa edilmiştir.
İlçe sınırları içinde ilçe merkezi dışında, 79 mahalle yer almaktadır.
