Tarih boyunca bulunduğu konum itibariyle farklı uygarlıklar, medeniyetler için bir geçiş noktası olan Ağrı bu özelliği nedeniyle yerleşim ve imar bakımından yeterince gelişme sağlayamamış var olan yerleşim ve mimari yapıları da zaman zaman çevresindeki uygarlıkların rekabetleri sonucu sürekli zarar görmüştür. Ancak bu duruma rağmen Ağrı günümüzde önemli tarihi yerlere sahip olup bunlardan başlıcaları şu şekildedir.
1-İshak Paşa Sarayı
Osmanlı döneminde Ağrı’nın merkezini Bayazıt, bugünkü adıyla Doğubayazıt oluşturmaktaydı. Bayazıt Sancağı bu dönemlerde bazen Van eyalet merkezine bazen de Erzurum eyaletine bağlı bir sancak olarak statüsünü devam ettirmiş ancak yöneticileri merkezi olarak atanmaya başlanana kadar yerel kesimler sancağa yöneticilik etmişlerdir. Besyan aşiretinden Kürt Abdi Paşa sancağa yöneticilik yapan bu yöneticilerden olup yöneticilik yaptığı dönemde Doğubayazıt’ın 5 km uzağında 116 odalı, içinde türbe, cami, surlar, iç ve dış avlular, divan ve harem salonları, koğuşlar olan bir sarayın yapımını başlatır. Kendisinden sonra Bayazıt Sancağı ‘na yönetici olarak atanan halefi İshak Paşa da bu sarayın yapımını devam ettirip bitirir. Ancak kaynaklarda yapımı 99 yıl kadar süren bu güzide eserin Çıldıroğullarından II. İshak Paşa tarafından yaptırıldığı ifade edilse de söz konusu İshak Paşa hiç Ağrı’da bulunmamış olup Çıldır valisi olarak Ardahan’da görev yapmıştır.
Zamanının en ileri ve modern anlayışı ile 1685’te yapımına başlanıp 1784’de tamamlanan ve bugünkü konumu ile Doğubayazıt şehrine hakim bir tepede yer alan İshak Paşa Sarayı’nın duvarlarında birbirine bağlanan sistemli boşluklar sarayın merkezi kalorifer sistemi ile ısıtıldığını gösteriyor.
2-Doğubayazıt Kalesi
Doğubayazıt şehrinin 7 km güneydoğusunda bulunan ve günümüzde harabe durumda olan Doğubayazıt Kalesi sarp kayalar üzerinde kesme taşlar ile yapılmıştır. Kalenin yapılan araştırmalar neticesinde antik çağ uygarlığı olan Urartular (m.ö 13.-9. Yy) tarafından yapıldığı, sonrasında ise Selçuklular ve Osmanlılar döneminde onarıldığı düşünülmektedir.
Kale Orta Çağ’da ticaret için Erzurum-Diyadin-Doğubayazıt güzergahını kullanan Cenevizliler adı ile de anılmakta ancak tarihi süreçte Daryunk olarak da anılagelmiştir. Son olarak Celayirlilerden Sultan Bayezid’ in kaleyi onarması üzerine artık Bayazıt Kalesi olarak anılmıştır kale.
3-Ehmedê Xanî Türbesi
Ahmed-i Xani Kürt şair, filozof, asronom, tarihçi ve din alimidir. Doğum yeri konusunda Doğubayazıt ve Hakkari şeklinde iki tartışmalı teori vardır. 1651 yılında Hakkari’de doğduğu düşünülen Xani daha sonrasında gelip Doğubayazıt’a yerleşir. İshak Paşa Sarayı’nın temellerinin atılması sırasında dua ettiği bilinmektedir. Kürt milli duygularını eserlerine taşıyan ve bundan dolayı Kürtler için büyük önem arz eden Ahmed-i Xani’ nin 1707 yılında vefat edince defnedildiği türbe yöre halkı tarafından “Xani Baba Türbesi” olarak bilinip son derece saygı görüyor.
4-Bayazıt Eski Camii
Osmanlı Sultanı I. Selim zamanında yapılan Çaldıran Savaşı ile Doğubayazıt tekrar Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra bir dağ yamacına kesme taşla ile yapılmıştır Eski Beyazıt Cami. Kubbesinin çökme tehlikesi olması nedeniyle şu an ziyarete ve ibadete kapalıdır.
5-Meya Antik Kenti
Ağrı’nın Diyadin ilçesinin 15 km uzağında Günbuldu Köyü sınırları içerinde bulunan yüksek bir falez üzerinde yer alan Meya Antik Kenti dik ve sarp kayalıklara oyulmuş çok sayıda oda, sığınak, türbe, tapınak, kilise ve mağaradan oluşmaktadır. Bulunduğu alanda savunma amaçlı geçmiş zaman uygarlıkları tarafından kullanılmış olan antik kent çevresindeki doğal mağalar ve oluşumlar ile “Doğu Anadolu’nun Kapadokyası” gibidir. İçinde doğal oyuklar ve peribacaları bulunur. Ancak Meya Antik Kenti ne yazık ki turistik olarak yeterince değerlendirilebilmiş değil.
6-Şoşik Kalesi
Ağrı’nın Hamur ilçesine 34 km uzaklıkta bulunan Şoşik (Karlıca) Köyü içerinde sarp kayalar üzerine inşa edilmiştir kale. Kim tarafından ve ne zaman yapıldığı hakkında kesin bilgi olmamakla beraber Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde Şoşik Kalesi’nin de Diyadin Kalesi gibi Sultan Hasan oğlu Ziyaüddin tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir. Ancak ne var ki Sultan Hasan’ın bu isimde bir oğlu yoktur. Mevcut durumda kalenin yıkılmış yerleri olup yanlarındaki her iki büyük odası ayaktadır. İçindeki hamam da yıkılmayan yerleri arasındadır. Aşağıdan taş bloklar ile oluşturulmuş merdivenler ile çıkılan kalenin dibinde Kör Kuyu ve Zindan, alt taraflarında ise ibadethaneler bulunur. Ayrıca Şoşik Kalesi’nin 2 km uzağında halkın Kız Kalesi adını verdiği bir başka kalenin kalıntısı bulunmaktadır.
7-Hamur Kümbeti
Hamur ilçesinde üzerindeki yazıdan anlaşıldığı üzere 1802 yılında dikdörtgen planlı olarak yaptırılan kümbet Selçuklu ve Osmanlı kümbetlerinden farklı bir mimari tarzda yapılmıştır. İçinde iki büyük iki de küçük olmak üzere 4 adet mezar bulunan kümbetin 19.yüzyıl başlarında İshak Paşa’nın torunu İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığı söylenmektedir. Giriş avlusunda bulunan mezarın İbrahim Paşa’nın kardeşi Yusuf Bey’e, mezar odasındaki en baştaki mezarın İbrahim Paşa’ya, ikinci mezar oğlunun, üçüncü mezar kızının ve sondaki mezarın da karısına aittir.
8-Giriktepe Höyüğü
Ağrı’nın Patnos İlçesi merkezine 1 km uzaklıkta bulunan Giriktepe Höyüğü’nde 1960-63 yıllarında yapılan kazı çalışmaları sonucu saray kalıntılarına ulaşılmıştır. Höyükte bulunan saray ve kalıntıları taş temel üzerine kerpiçle inşa edilmiştir. M.Ö 9-13. Yüzyıllar arasına tarihlenen sarayın kerpiç duvarları geçirdiği yangın sonucu tuğlalaşmış bu sayede saray günümüze kadar ulaşabilmiştir. Ayrıca kazı çalışmaları neticesinde harem dairesi olarak adlandırılan odada 37 iskelet bulunmuştur. Odanın savaş sırasında yandığı, yangın nedeniyle ahşap tavanının çöktüğü ve odada bulunan kişilerin bu nedenle yanıp kömürleştikleri düşünülmektedir.
9-Taşlıçay Üçkilise
Ağrı’nın Taşlıçay İlçesi’nin merkezine 18 km uzaklıkta bulunan Taşteker Köyü’nde bulunur kilise. Geçmişte önemli ibadet merkezi olduğu belirtilen kilisenin ne yazık ki sonradan taşları cami yapımında kullanıldığı için günümüze sadece temel kalıntıları kalmıştır.
10-Atabindi Kaya Mezarları ve Kaya Yerleşimi
Tutak İlçesi’ne bağlı Atabindi Köyü yakınlarında bulunan yapı sarp kayalığa oyulmuş şekildedir. Yapıya taş merdivenler ile inilmekte olup içerisinde sonradan yapıldığı düşünülen haç motifleri ile Urartu mimarisi örnekleri bulunmaktadır.
11-Karagöz Kilisesi
Ağrı’nın Tutak İlçesi’nin 26 km batısında Dayapınarı (Noktulu) Köyü yakınlarında bulunan kilise kayalara oyularak yer altına yapılmıştır. Kiliseye merdivenler ile inilmektedir.
12-Avnik Kalesi
Yapanı ve yaptıranının belli olmadığı Avnik Kalesi (Koçbaşı Kalesi) Diyadin ilçesine 29 km uzaklıkta bulunur. Zamanında korunmaya alınmadığı için yöre halkı tarafından taşları sökülerek ev yapımında kullanılmış olup günümüzde sadece temeli bulunmaktadır.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
