Mele Ehmedê Xasî Kimdir, Hayatı ve Hakkında Bilinmeyenler

Celâl Temel

       Mele Ehmedê Xasî (1866-1951)

       Diyarbakır Lice ilçesi Hezan nahiyesi Xas köyünde doğu.

Ailesinin Darahînê’den (Genç) Lice’ye göç ettiği biliniyor. Çeşitli medreselerde eğitim gördükten sonra, dönemin Diyarbakır Müftüsü Hacı İbrahim Efendi’den icazet aldı.

Diyarbakır’da memur olarak bazı dinî görevlerde bulundu.

      Kürdçenin Zazaca lehçesinde 1898 yılında “Mewlidê Kirdî” adıyla yazdığı mevlit, Diyarbakır’da yayımlandı. İlk basılan Kürdçe eser olarak biliniyor. 1900 yılında kurulan, ilk Kürd örgütü Kürdistan Azmi Kavi Cemiyeti’’nin kurucuları arasında da yer aldı.

Kamuoyunda, büyük bir din alimi olarak ve “Melayê Xasê” adıyla ünlendi. Özellikle Zazaca lehçesinde önemli çalışmalar yaptı. Genellikle, yazılarında, şiirlerinde Kürd milletinin, vatanına da dinine de önem vermesini vurguladı.

       Osmanlı hükümetlerinin icraatlarını eleştirdiği için zaman zaman tutuklandı, Rodos adasına sürgün edildi. Abdülhamid’le anlaşamadığı hâlde, Seyid Abdülkadir aracılığıyla ondan izin alıp İstanbul’da fıtık ameliyatı oldu.

Meşrutiyetin ilanından sonra İttihatçılarla da anlaşamadı. Ziya Gökalp’le arkadaşlığı da oldu, tartışmaları da. 31 Mart Olayı sonrasında bir şikâyet üzerine Diyarbekir’de bulunan bazı din alimleriyle birlikte tutuklanıp İstanbul’a götürüldü. Hapis cezasına çarptırıldı.

      Lice müftüsü olarak çalıştığı sırada, 1920’de, Kuvayı Milliye hareketine destek fetvasını imzaladığı hâlde iki yıl sonra, 1922 yılında Kürdçülük yaptığı gerekçesiyle müftülükten alındı.

Ondan sonraki süreçte hep köyünde kaldı. 1925 ayaklanmasına açık bir desteği de bilinmemektedir. Bu süreçte, Kürdçenin iki lehçesiyle yazdığı biliniyor.

Ancak yazdıklarının çoğu günümüze ulaşamadı. 

      Kemal Badıllı’ye verildiği belirtilen bazı çalışmalarının, 12 Mart 1971 Darbesi sürecinde, torunu tarafından yakıldığı belirtilmektedir. 18 Şubat 1951 tarihinde köyünde vefat etti.

Bernamegeh Türkçe

UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!