Kerkük bu şehirde oturan her dilden ve inançtan yurttaşın şehri. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu Kürtler, Araplar ve Türkmenler’den oluşmaktadır.
Şehrin büyük çoğunluğunu oluşturan Kürtler farklı zaman dilimlerde ciddi ayrımcı politikalarla karşı karşı gelerek, mallarından, mülklerinden edildiler. Sürgünler ve toplu katliamlar yaşadılar.
Kerkük, Bağdat’ın 236 km kuzeyinde, Erbil’in 83 km güneyinde, Musul’un 149 km güneydoğusunda, Süleymaniye’nin 97 km batısında, Tikrit’in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır.
Eski Asur başkenti Arrapha bölgesinde yer alan Kerkük, 5000 yıllık harabeleri üzerinde, Khasa nehri yanında yer alır. Arrapha, MÖ 10 ve 11. yüzyıllarda Asurlular döneminde çok büyük bir öneme kavuşmuştur. Stratejik ve coğrafik önemi nedeniyle şehir, üç imparatorluk için adeta bir savaş meydanıydı, Asur imparatorluğu, Babil ve Med imparatorlukları, ki hepsi şehri belirli zamanlarda yönetmişlerdir.
1889-1898 yılında yazılan tarihteki ilk Türkçe ansiklopedi kabul edilen Şemseddin Sami’nin Kamusü’l-Alam adlı eserinde; Musul, “Cezirenin kuzeydoğu bölümü ile Kürdistanın güneydoğu bölümünden oluşan ve Dicle’nin iki yanında yer alan bir il” olarak nitelendirilir ve nüfusu 300.280 olarak verilir. Bu nüfusun 159.680’i Musul’da, 89.000’i Şehrizor’da 51.600’ü Süleymaniye’de yaşamaktadır. O tarih itibarıyla henüz idari yapı değişmeden, Musul’da yaşayan Kürtlerin nüfusu 59.380’i Müslüman, 14.900’ü Yezidi olmak üzere toplam 74.280 olarak verilmektedir. Geriye kalan nüfus ise, Arap, Türkmen, Keldani, Süryani, Yakubi, İsraillilerden ve diğer mezheplerden oluşmaktadır.” denilmiştir.
Yine aynı eserde Kerkük, “Kürdistanın Musul ilinde Şehrizor sancağının merkezi” olarak belirtilir ve “Halkının dörtte üçü Kürt, geriye kalanları da Türk, Arap vs. 760 İsrailli ve 460 Keldani de vardır” yazılır.
BAAS rejimi döneminde Saddam tarafından Kerkük ve Musul’un demografik yapısı savaşlarla değiştirildi.
Kürtler, Kerkük’ten göç ettirilerek yerlerine Araplar yerleştirildi. Kürt nüfusunun eritildiği Kerkük’te daha sonra ”Türkmen” ve ”Arap şehri” algısı yaratıldı. Bugün, Kerkük’e bağlı Havice ( İŞİD kontrolünde) bulunuyor. Havice, Saddam döneminde kuruldu ve Araplar yerleştirilerek Kerkük’ün nüfusuna müdahale edildi. 1950’li yıllarda Kerkük’te bulunan Kürt nüfusu %65-70 civarındayken günümüzde nüfus oranı %50-51 seviyesindedir.
Çemçemal, Xurmatû ve Germiyan ilçeleri o dönemde Kerkük vilayetine bağlıydı. Sözkonusu arşivde, Erbil’in o dönem genel nüfusunun 240 bin ve bunun 218 binin Kürd olduğu belgeleniyor. Belgelerde, Süleymaniye vilayetinde 222 bin kişinin yaşadığı ve yaşayanların %100 Kürd olduğu belirtiliyor. İngiltere arşiv belgelerine göre, ‘Kürdistan Bölgesi İdaresi Dışında Kalan Kürd Bölgeleri’ Xaneqîn, Mendelî, Seîdiye, Celavle ve Beledruz vilayetlerinde o dönem 56 bin kişi yaşıyor ve bunların 45 bini Kürt.
Belgelerde ayrıca Ninova Vilayeti sınırları içerisinde 210 bin Kürt vatandaşının yaşadığı ve Duhok ilçesinin de buraya dahil olduğu belirtilmiş. Ayrıca belgelere göre Bağdat’ta 23 bin Kürt vatandaşı yaşıyordu.
İngiltere hükümet arşivinde yer alan belgelere göre, 1940 ve 50’li yıllarda Irak’ta 900 bin Kürt yaşıyordu. Yayınlanan belgelere göre Kerkük’te yaşayan 285 bin kişinin 151 bini Kürt idi.
Baas Rejimi döneminde gerçekleşen Enfal Katliamıda Kerkük’ün nüfus demografisini değiştirmiştir.
Baas rejimi döneminde Saddam tarafından Kerkük ve Musul’un demografik yapısı savaşlarla değiştirildi. Kürtler, Kerkük’ten göç ettirilerek yerlerine Araplar yerleştirildi. Irak’taki Saddam Hüseyin rejimi tarafından yürütülen ve liderliğini Ali Hasan el-Mecid’in yapmış olduğu, esas olarak Kürtleri hedef alan Enfal operasyonunda 200 bin Kürt katledildi.
Bağımsız kaynaklar ölü sayısı üzerine 100.000 ile 150.000 üzeri gibi tahminlerde bulunurken, 100.000 kadar kadının dul kaldığı ve daha büyük sayıda çocuğun yetim kaldığı belirtilmektedir.
Operasyon ismini Kur’an’daki Enfal Suresinden almaktadır. 1986 ve 1989 arasında bir dizi saldırıda bulunmuştur. Operasyon özellikle 1988 yılında doruğa ulaşmıştır. Enfal Operasyonu kara harekâtları, havadan bombalamalar, yerleşkelerin sistematik bir şekilde yıkılması, toplu zorunlu göçler, idam mangaları ve kimyasal silah kullanımını içermiştir. Operasyonun baş ismi el-Mecid buradan hareketle daha sonra “Kimyasal Ali” olarak anılmaya başlanmıştır.
Resmi rakamlarda 1957 yılında 187.000 nüfusu olan Kürtler, 1997 yılında 155.000’e düşmüştür. Aşağıdaki tabloda yıllara göre nüfus dağılımını bulabirsiniz.
Kerkük Valiliği için Nüfus Sayımı Sonuçları
Etnik grup
1957
Oran
1977
Oran
1997
Oran
Araplar
109,620
28.2%
218,755
45%
544,596
72%
Kürtler
187,593
48.2%
184,875
38%
155,861
21%
Türkmenler
83,371
21.4%
80,347
17%
50,099
7%
Asurlular
1,605
0.4%
Yahudiler
123
0.03%
Diğer
6,545
1.77%
0
0%
2,189
0.3%
Toplam
388,829
100%
483,977
100%
752,745
100%
2005 yılında kabul edilen Irak Anayasası’nın 140. maddesi, Irak merkezi yönetimi ile Kürdistan bölgesi yönetimi arasında tartışmalı bölge olarak adlandırılan Musul’a bağlı Sehil Ninova, Şeyhan, Hamdaniye, Tilkef, Zummar ve Şengal kasabaları ile Kerkük kentinin tamamı ve Salahaddin vilayetine bağlı Tuzhurmatu, Diyala’ya bağlı Hanekin, Mendelin ve Beadre kasabalarının resmi olarak hangi yönetime bağlanacağının bir referandum sonrasında belirlenmesine ilişkin düzenlemeleri kapsıyor.
Anayasa’da yazılı 140. maddeye göre 2007 sonuna kadar tartışmalı bölgelerde nüfus sayımı yapılacak ve en geç 2008 yılında bu kent ve kasabalarda referandum yapılarak tartışmalı bölgelerin kaderi belirlenecekti. Bu maddenin uygulanması için son yürürlük tarihi ise 2008 yılı olarak belirlenmişti.
2014 yılında IŞİD’in Musul’u işgal etmesi birçok şeyi değiştirdi. IŞİD, Musul’un ardından Kerkük’e yürüdü. Bu arada Kerkük’teki Irak ordu birlikleri Musul’da olduğu gibi Kerkük’ü de terkettiler. Kentin korunması, Kürdistan bölgesinden Kerkük’e geçen 20 bin civarındaki peşmerge gücü ile tamamlandı. Bu güce Kandil’den araçlarla Kerkük’e geçen PKK’ye bağlı HPG’liler de katıldı. Kerkük, IŞİD’e karşı korundu ve kentin yönetimi fiili olarak Kürdistan bölgesinin kontrolüne geçti.
Yalnız Kerkük değil, tartışmalı bölgelerin Kürt yoğunluklu nüfusa sahip tüm yerleşim yerleri Kürdistan bölgesinin kontrolüne alındı. Şengal’i işgal eden IŞİD’in kentten çıkarılmasından sonra bu bölge de fiili olarak Kürdistan bölgesinin kontrolüne geçti.
Dünya petrol rezevrlerinin yüzde 7‘sine sahip olan Kerkük şehrinin gelecekteki statüsü sadece şehirdeki etnik unsurları değil, Türkiye başta olmak üzere İran ve Suriye gibi komşu ülkelerinde ilgi odağında bulunmaktadır.
Kerkük’ün statüsünü karmaşıklaştıran ve işin içinden çıkılmaz bir hale sokanda bu büyük petrol rezervlerinin farklı güçlerin iştahını kabartması yüzündendir.
Kürdistan Yurtseverler Birliği Başkanı Celal Talabani bir keresinde Kerkük’ü, “Kürt Kudüs’ü, Kürtler’in tarihi başkenti” diye tanımlamıştı.
Bir arada barış içerisinde yaşayabilecek etnik gruplar, yüzde 7’lik pastanın kimin eline geçeceği kavgasının tam ortasında birbirine düşman hale getirilmeye çalışılmaktadır.
Abd, Rusya, Avrupa Birliği, Türkiye, İsrail, İran ve Arap ülkeleri arasındaki güç savaşları Kerkük’ü her an patlamaya hazır bir hale getirmiştir.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
