MELA MEHMÛDÊ BAZÎDÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ – (Mahmud Beyazidi)
Mela Mehmûdê Bazîdî, 1797’de Ağrı’ya bağlı Doğubayazıt ilçesinde dünyaya geldi.
İlk dini eğitimine Kürt medreselerinde başladı.
Daha sonra ilmi ve dini eğitimini Tebriz’de tamamladı.
Kürtçe Farsça, Arapça ve Türkçeyi iyi derecede öğrenerek bu dillerin edebiyatlarını anlamaya çalıştı.
İmamlık ve müderrislik görevlerinde bulunduktan sonra memleketi Bayazıt’a dönerek medreselerde dersler verdi.
19. yüzyıl’ın Kürt rönesans öncülerinden biri olan Mela Mehmûdê Bazîdî, Kürt dili, edebiyatı, tarihi, etnolojisi ve kültürü üzerine eserler kaleme aldı.
Metin tarzını Kürt edebiyatında ilk uygulayan kişi Mela Mehmûdê Bazîdî’dir.
Kürtçe nesirin temeli onun bilgi ve kavrayışıyla oluşturuldu.
Mela Mehmûdê Bazîdî, denemeleri ve ansiklopedik yazılarıyla Kürt edebiyatı’nı nesirle tanıştırarak yeni bir dönemi başlattı.
Kürdistan’ın il ve ilçelerini gezdikten sonra Kürtlerin örf ve adetlerini ele alan Adat û Rusûmatnameyê Ekradiye (Kürtletin Örf ve Adetleri) isminde bir kitap ortaya çıkardı.
Kürtlerin örf ve adetleri adını taşıyan bu yaratı, devrin Erzurum Rus Konsolosu Aleksandr Jaba’nın yardımıyla Mela Mehmûdê Bazîdî tarafınca yazılmıştır.
Bu çalışma, Kürtlerin örf ve adetlerine dair yazılmış kendi alanında bir ilk eser olması nedeniyle önemli bir yere sahiptir.
Eser’in el yazmaları Aleksandr Auguste Jaba (1801-1894) tarafınca korunmuş ve onun yardımıyla günümüze kadar ulaşmıştır.
Bu eserin günümüze kadar çeşitli baskı ve çevirileri yayınlanmıştır.
Bu yapıt, “Kürtlerin Örf ve Adetleri” adıyla Abdullah Babekir Pişdari eliyle 1998 senesinde Türkçeye de çevrilmiştir.
2010 senesinde Ziya Avcı tarafınca hazırlanan kitap, 2012’de yazar ve araştırmacı Jan Dost tarafından yayına hazırlanarak Arapça harflerle yazılmış özgün metinle beraber yayınlanmıştır.
Aleksandr Jaba, Mela Mehmûdê Bazîdî’nin çaba ve yardımlarıyla elde etmiş olduğu kırk dördü Kürtçe, dördü Fransızca, üçü Farsça ve üç adet de Türkçe yazmadan meydana gelen koleksiyonundaki Kürt dili ve edebiyatına dair pek çok hikâye ve deyimi Recueil de notices et récits kourdes: (Camiayê Risaleyan û Hikayetan bi-Zimanê Kurmancî) isminde kitabında yayımlamıştır.
Jaba’nın bu emekleri sayesinde pek çok doğu bilimcisi Kürt tarihi ve edebiyatı mevzusunda bilgi sahibi olmuşlardır.
Mela Mehmûdê Bazîdî, Şerefhan Bitlisi’nin Farsça yazdığı Şerefname adlı eserini da Kürtçe’ye çevirmiştir.
Bazîdî ve Jaba ayrıca 50 ciltten fazla eski el yazması Kürtçe klasik metni toplayarak ve bunları Saint Petersburg Kütüphanesine göndererek klasik Kürt edebiyatının korunmasında önemli bir rol oynadılar
Bugüne kadar korunan bu metinler arasında Ehmedê Xanî, Feqiyê Teyran, Melayê Batê, Melayê Cizîrî gibi tanınmış klasik şairlerin eserleri yer almaktadır.
Bu koleksiyon 1961 yılında MB. Rudenko tarafından Leningrad’da elle yazılmış Kürtçe metinler hakkında başlığıyla yayınlandı.
Eserleri:
1-Adat û Rusumatnameyê Ekradiye
2-Kîtaba Tewarîxê Cedîdê Kurdistan
3-Cami’iyê Risaleyan û Hikâyetan
4-Mem û Zîn , Alexandre Jaba’nın Fransızca çevirisiyle, Paris, 1989.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
