Zerzevan Kalesi, Diyarbakır ile Mardin arasında, Çınar ilçesine bağlı Demirölçek mahallesi sınırları içinde yer alan tarihî yapı ve askerî yerleşim alanı olan yer Roma İmparatorluğu döneminde sınır garnizonu olarak kullanılmıştır. Diyarbakır’daki en önemli Doğu Roma eserlerinden kabul edilen kale 2020’de Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girmiştir.
Zerzevan Kalesi Diyarbakır-Mardin karayolunun kırk beşinci kilometresinde, yoldan 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepede bulunur. Kalede 2014 yılına başlayan kazılar sonucu 12 metre yüksekliğinde, bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 22 metre yüksekliğinde gözetleme kulesi, kilise, saray, konut, kaya mezarları, hamamlar, tahıl ve silah depoları ile 54 su sarnıcı ortaya çıkarılmıştır. Bugün kale yerleşimi turistlerin ziyaret ettiği bir ören yeri haline gelmiştir. Diyarbakırda 2017 yılında bulunan Mitras Tapınağı günümüzde kalenin en çok ilgi çeken yapısı konumundadır. Zerzevan Kalesi’ndeki Mithras Tapınağı yeraltına ana kaya oyularak inşa edilmiş Roma’nın gizem dinine ait bir yapıdır.
Diyarbakır’daki Zerzevan kalesinde yapılan arkeolojik kazılarda ABD’nin Kuruluş Sembolünü ve ilk sloganını taşıyan bir rozetin çıkması kazı ekibinin dikkatini rozete çekti. Kazı alanında bulunan rozetin ABD’nin kuruluş yıllarına denk geldiği anlaşıldı fakat bu rozetin oraya kim tarafından ve nasıl geldiği merak konusu oldu.
Diyarbakır’ın Çınar ilçesindeki Zerzevan Kalesi’ndeki çalışmalar 2014 yılından beri devam etmekte. Şu ana kadar çıkan eserler arasında Roma dönemi Mithras tapınağı, savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları gibi birçok eser var.
AMERİKAN ROZETİNİN ZERZEVAN KAZILARINDAKİ SIRRI
Roma’nın sınır garnizonu olan Zerzevan Kalesinin tarihi Asur Dönemi’ne MÖ 880’e kadar gitmektedir. MS. 3. yüzyılda Roma Dönemi’nde askeri yerleşim yeri olarak inşa edilmiş, 639 yılında İslam ordularının fethine kadar ise kesintisiz kullanılmıştır.
Üzerinde ABD’nin kuruluş sembolleri yer alan rozet, Zerzevan Kalesinin girişindeki surların doğu kısmında, toprağın 125 santim altında bulunmuştu. Zerzevan Kalesi UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan tarihi yerlerden biriydi.
Rozetin bu kadar ilgi odağı olmasının nedeni ise üzerindeki semboller. Rozetin üzerinde ABD’nin kuruluş sembolleri yer alıyor. Yapılan analizlerin sonucunda rozetin yaklaşık 250 yıl toprağın altında kaldığı anlaşılmıştı.
KAZI BAŞKANI ANLATIYOR
VOAnews Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Kazı Başkanı ve Dicle Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aytaç Coşkun rozetin üzerinde Latince “E Pluribus Unum” (çokluktan oluşan tek / çokluktan birlik) yazısının yer aldığını söyledi.
Sembolün ABD’nin kuruluş yıllarına kadar gittiğine vurgu yapan Coşkun, “Üzerindeki motif oldukça ilgi çekici. Motifin Amerika’nın kuruluş sembolü olduğunu gördük. Rozet ya da düğme olarak düşünüyorduk. Üzerindeki arma Amerika’nın kuruluş sembolü. Amerika 1776’da kuruldu. 1782’de buna benzer bir motif çizildi. Üzerinde Latince “E Pluribus Unum” yazısı var. Bu, Amerika’nın ilk resmi sloganıydı. Benzerlerini araştırdık, benzerlerine baktığımız zaman Amerika’da ilk defa buna benzer düğmelerin ya da sembollerin kullanıldığı dönem 1850’ler, askerlerin üniformalarının düğmeleri olarak kullanılıyor. Rozetin üzerindeki motif ise 1902’lerden itibaren Amerika’da üretilmeye başlanmış. Hem Amerika hem İngiltere üretimleri var. 1902’den sonra 1914’te yine Birinci Dünya Savaşı’nda asker üniformalarında düğme şeklinde kullanılıyor” dedi.
ROZETİN NASIL VE NE ZAMAN GETİRİLDİĞİ BİLİNMİYOR
Coşkun, rozetin Zerzevan’a nasıl geldiğini bilmediklerini belirterek, rozetin ABD’nin kuruluş dönemine denk geldiğini ifade etti. Coşkun bu sembollerin hala ABD’de kullanıldığını söyleyerek, “Arkeolojik kazıda bu eserin çıkması oldukça ilgi çekici. Rozetin toprağın altında kaldığı süre Amerika’nın kuruluş yılına denk geliyor, hemen öncesi ya da tam kuruluş dönemine denk geliyor. Bu da oldukça ilginç bir durum. Semboller daha önce kullanılan, Amerika’nın kuruluş sembolü ve birçok yerde karşımıza çıkıyor. 13 ok, 13 tane yıldız, kartalın ağzındaki parşömen, bunların hepsinin bir anlamı var. Amerika’da uzun bir süre kullanılmış motif günümüzde de hala kullanılıyor” diye konuştu.
Rozetin Diyarbakır’a nasıl geldiği konusunda kesin bir bilgi yok. Bazı tahminlerde bulunan Coşkun şunları söyledi; “Muhtemelen birisi gelmiştir. Oraya bırakmış mı, düşürdü mü, yoksa buraya gömdü mü bunu bilmiyoruz. Bununla ilgili bir şey söylemek çok zor. Düşürmüş de olabilir ama derinden çıktı. Yaklaşık 125 santimetreden çıktı, üzerinde bloklar vardı. O kadar derine inmesi de şaşırtıcı bir durum.”
Rozetin üzerindeki incelemelerin devam ettiğini belirten Coşkun, incelemelerin tamamlanmasının ardından rozetin müzede sergilenebileceğini dile getirdi.
